1․ Տեքստը կարդա՛՝ դուրս բերելով գոյականները (չմոռանաս նշել գոյականի տեսակը, թիվը և հոլովը)։

1. Առյուծը – Հատուկ, եզակի, ուղղ.
2. մուկ – Հասարակ, եզակի, ուղղ.
3. մարմնին – Հասարակ, եզակի, տր.
4. լավության – Հասարակ, եզակի, սեռ.
5. որսորդների – Հասարակ, հոգնակի, սեռ.
6. ճանկը – Հասարակ, եզակի, ուղղ.
7. պարանով – Հասարակ, եզակի, գործ.
8. ծառին – Հասարակ, եզակի, տր.
9. անտառը – Հասարակ, եզակի, ուղղ.
10. գազանները – Հասարակ, հոգնակի, ուղղ.
11. ականջը – Հասարակ, եզակի, ուղղ.

2․ Տեքստը փոխադրի՛ր յոթ-ութ նախադասությամբ։

Առյուծը քնած էր, երբ մի մուկ բարձրացավ նրա մարմնին և սկսեց վազվզել: Առյուծը արթնացավ, բռնեց մկանը, բայց վերջինս աղաչեց՝ խոստանալով հատուցել լավությամբ: Առյուծը ծիծաղեց մկան վրա, բայց նրա ինքնավստահությունից տպավորված՝ ազատ թողեց: Օրեր հետո առյուծը որսորդների թակարդն ընկավ և պարանով կապվեց ծառին: Նրա մռնչոցից անտառի բոլոր գազանները վախեցան, և ոչ ոք չմոտեցավ օգնելու: Մուկը լսելով առյուծի ձայնը՝ վազեց, կրծեց պարանն ու ազատեց նրան: Առյուծը հասկացավ, որ նույնիսկ փոքրիկ մուկը կարող է մեծ բարիք անել: Մուկն ասաց.

-Հիմա գիտես, որ երախտագիտությունը չափ չի ճանաչում:

Առյուծը քնած էր: Մի մուկ եկավ ու բարձրացավ նրա մարմնին, սկսեց վազվզել նրա վրայով: Առյուծը զարթնեց ու բռնեց նրան:
Հենց այն է, ուզում էր խժռել, մուկը խնդրեց.
-Բա՛ց թող ինձ, ես քո լավության տակից դուրս կգամ:
Առյուծը քահ-քահ ծիծաղեց, թե մո՞ւկը պիտի իրեն լավություն անի: Բայց մկան ինքնավստահությունը դուր եկավ, ու նրան բաց թողեց: Բայց այնպես պատահեց, որ մուկն իսկապես հատուցեց առյուծին՝ նրա կյանքը փրկելով:
Ամենահզորներն էլ կարող են փորձանքի հանդիպել: Մի օր առյուծն ընկավ որսորդների ճանկը: Նրանք առյուծին պարանով կապկպեցին ծառին: Առյուծը ցավից ու վիրավորանքից մռնչում էր: Նրա զարհուրելի ձայնն ամբողջ անտառը բռնել էր, բայց ո՞վ կմոտենար. բոլոր գազանները թաքնվել էին: Առյուծի ձայնն ընկավ մկան ականջը: Մուկը վազելով եկավ, կրծեց պարանն ու ազատեց նրան:
Երբ արդեն հեռու էին մարդկանցից, մուկն ասաց.
-Այն ժամանակ ծիծաղեցիր ինձ վրա և չհավատացիր ինձ, հիմա իմացի՛ր, որ մուկն էլ կարող է երախտահատույց լինել:

Դասացուցակ

ժամատախտակ

Տեխնոլոգիայի խմբեր-Հասմիկ Գ․

Ֆիզկուլտուրայի խումբը, օրը-Բասկետբոլ երեքշաբթի

Ընտրության խմբեր-սուսերամարտ

Լրացուցիչ պարապմունք դպրոցում-ոչ

Երկարօրյա-ոչ

Լրացուցիչ պարապմունք դպրոցից դուրս-բադմինթոն

Նախագծային աշխատանք/հղումը տեղադրել/-Կոմիտաս կաքավիկ,Ինչ է կարելի պատրաստել թափոններից, (Ուսումնական գարուն) Յասոնը և Ոսկե գեղմը

Դպրոցի երթուղային, որ համարն է (միակողմանի, երկկողմանի)-երկկողմանյա գալ41 գնալ7

Արշավախմբային ճամփորդություն(բարձունք, Արատես, Արտանիշ․․․․)- գնացել եմ արատես

• Մի շարք գրաբարյան բառեր հոգնակիի կազմության ժամանակ վերականգնում են ն մասնիկը՝ ստանալով ներ վերջավորությունը։

Դրանք են՝ բեռ, գառ, լեռ, եզ, դուռ, մատ, նուռ, ծունկ, թոռ, կուռ, ծոռ, ձուկ, հարս, մուկ բառերը։

• Կին-կանայք, մարդ-մարդիկ, պարոն-պարոնայք
• Բաղադրյալ գոյականները, որոնց վերջին բաղադրիչը միավանկ արմատ է, երկու ձևով են հոգնակի կազմում: Եթե այդ միավանկ արմատը գոյականի իմաստ ունի (օրինակ՝ դաշտավայր, հեռագիր), ավելանում է –եր  վերջավորություն: Իսկ եթե բառավերջի միավանկ արմատը  բայարմատ է (օրինակ՝ ժամացույց, վիպագիր), ավելանում է– ներ վերջավորությունը:
• Եթե մեկուկես վանկանի բառի կես վանկը գտնվում է բառասկզբում, ապա ավելանում է ներ։ Օրինակ՝ բը-ժիշկ-ներ։ Իսկ եթե մեկուկես վանկանոց բառի կես վանկը գտնվում է բառավերջում, ապա ավելանում է եր։ Օրինակ՝ կայ-սըր-եր։

Հասարակ գոյականները եզակի թվով գործածելիս կարող են անվանել առանձին առարկաներ և կարող են լինել առարկաների ընդհանուր անուն (օրինակ՝ փիղ ասելով հասկանում ենք և´ մեկ փիղ, և´ փիղ ընդհանրապես):

Գոյականի հոլովումը

Առաջադրանքներ

Գոյականի հոլովումը

1. Հարցական դերանվան փոխարեն գրի´ր տրված գոյականները՝ պահանջված ձևով (սեռական-տրական հոլովով):

Հավատալ ո՞ւմ

• ընկերոջը
• եղբորը
• մարդուն
• մարդկությանը
• խոսքին
• գործին
• վերադարձին

Հավատալ ինչի՞ն

• ընկերոջ
• եղբոր
• մարդու
• մարդկության
• խոսքի
• գործի
• վերադարձի

Հավատալ ո՞ւմ : Հավատալ ինչի՞ն:

2. Հարցական դերանվան փոխարեն գրի´ր տրված գոյականները՝ պահանջված ձևով (բացառական հոլովով):

Խուսափել ումի՞ց

• ընկերոջից
• եղբորից
• մարդկանցից
• հանդիպումից
• զրույցից
• հարցուփորձից

Խուսափել ինչի՞ց

• ընկերոջից
• եղբորից
• մարդկանցից
• հանդիպումից
• զրույցից
• հարցուփորձից

Խուսափել ումի՞ց: Խուսափել ինչի՞ց:

3. Հարցական դերանվան փոխարեն գրի´ր տրված գոյականները՝ պահանջված ձևով (գործիական հոլովով):

Տարվել ումո՞վ

• երեխայով
• աշակերտներով
• ընկերներով
• գրականությամբ
• մեքենայով
• սպորտով

Հետաքրքրվել ինչո՞վ

• երեխայով
• աշակերտներով
• ընկերներով
• գրականությամբ
• մեքենայով
• սպորտով

Տարվել ումո՞վ: Հետաքրքրվել ինչո՞վ:

4. Նայի´ր տրված բառերի գործիական հոլովաձևերի կազմությանը և բացատրի´ր: Տրված ձևերն ինչո՞վ են տարբերվում գործիականի այլ ձևերից:

Ուղղական և տրական հոլովները ունեն գրության մի ձև, իսկ գործիական հոլովով երկու տարբերակ։

Ուղղական                    Տրական                        Գործիական       

Բարձրություն             բարձրության                    բարձրությամբ կամ՝ բարձրությունով:

Ուրախություն           ուրախության                    ուրախությամբ կամ՝ ուրախությունով:

 Մտերմություն          մտերմության                      մտերմությամբ կամ՝ մտերմությունով:

Երդում  —                           երդման-                                 երդմամբ կամ՝ երդումով:

Արյուն —                              արյան                                     արյամբ կամ՝ արյունով:

Անուն —                               անվան                                   անվամբ կամ՝ անունով:

5. Երկինք և մարդ բառերի տրված բառաձևերը տեղադրի´ր հոլովման աղյուսակում:

Երկնքում, երկնքից, երկինքը(ը), երկնքով, երկնքի(ն), մարդով, մարդու(ն), մարդ(ը), մարդուց:

Ուղղական	երկինք(ը)	մարդ(ը)
Սեռական-Տրական	երկնքի(ն)	մարդու(ն)
Բացառական	երկնքից	մարդուց
Գործիական	երկնքով	մարդով
Ներգոյական	երկնքում	–

6. Ընկեր, սրճարան գոյականները հոլովի´ր:

Ի՞նչ հարցի է պատասխանում հոլովներից յուրաքանչյուրը:

1. Ուղղական – ո՞վ, ի՞նչ (ենթակա)
   • Օրինակ. Ընկերը (ո՞վ) եկավ։ Սրճարանը (ի՞նչ) փակ է։
2. Սեռական – ու՞մ, ի՞նչի (պատկանելիություն)
   • Օրինակ. Ընկերոջ (ու՞մ) գիրքն է։ Սրճարանի (ի՞նչի) տերը։
3. Տրական – ու՞մ, ինչի՞ն (հատկացում)
   • Օրինակ. Ընկերոջը (ու՞մ) տվեցի։ Սրճարանին (ինչի՞ն) մոտեցանք։
4. Հայցական – ու՞մն, ինչի՞ն (ուղիղ խնդիր)
   • Օրինակ. Տեսա ընկերոջը (ու՞մն)։ Շինեցին սրճարանը (ինչի՞ն)։
5. Բացառական – ու՞մից, ինչի՞ց (առանձնացում)
   • Օրինակ. Հեռացավ ընկերոջից (ու՞մից)։ Դուրս եկավ սրճարանից (ինչի՞ց)։
6. Գործիական – ու՞մով, ինչո՞վ (գործիք, միջոց)
   • Օրինակ. Խոսեց ընկերոջով (ու՞մով)։ Սրճարանով (ինչո՞վ) հետաքրքրվեց։
7. Ներգոյական – ու՞մ մեջ, ինչո՞ւմ (տեղ, վիճակ)
   • Օրինակ. Նստած էր ընկերոջում (ու՞մ մեջ)։ Գտնվում է սրճարանում (ինչո՞ւմ)։

 7. Կազմի´ր բառակապակցություններ՝ հարցական դերանունները փոխարինելով գոյականներով:

1. Վկայել ի՞նչ →
   • Վկայել իրադարձությունը
   • Վկայել փաստը
   • Վկայել անցքը
2. Վկայել ինչի՞ մասին →
   • Վկայել դեպքի մասին
   • Վկայել հանցագործության մասին
   • Վկայել պայմանագրի մասին
3. Հավատացնել ի՞նչ →
   • Հավատացնել ճշմարտությունը
   • Հավատացնել խոստումը
   • Հավատացնել լուրը
4. Հավատացնել ինչի՞ մասին →
   • Հավատացնել ապագա նախագծերի մասին
   • Հավատացնել հաջողության մասին
   • Հավատացնել փոփոխությունների մասին

8. Կազմի´ր բառակապակցություններ՝ հարցական դերանունները փոխարինելով գոյականներով:

Ընկնել ո՞ւր 

• Ընկնել գետը
• Ընկնել ձյունը
• Ընկնել անկողին
• Ընկնել փոսը
• Ընկնել ծառի տակ

Հանդիպել որտե՞ղ 

• Հանդիպել պարկում
• Հանդիպել համալսարանում
• Հանդիպել սրճարանում
• Հանդիպել երկաթուղու կայարանում
• Հանդիպել թատրոնի մոտ

 9. Կազմի´ր բառակապակցություններ` հարցական դերանունները փոխարինելով գոյականներով:

Տիրապետել ինչի՞(ն)

• Տիրապետել լեզվին (օր.՝ անգլերենին)
• Տիրապետել արվեստին (օր.՝ նկարչությանը)
• Տիրապետել գիտությանը (օր.՝ ֆիզիկային)
• Տիրապետել հմտություններին (օր.՝ ծրագրավորմանը)
• Տիրապետել գործիքին (օր.՝ դաշնամուրին)

Տիրել ի՞նչը (ինչի՞ն)

• Տիրել գահին
• Տիրել երկրին
• Տիրել քաղաքին
• Տիրել սրտին (փխբ.)
• Տիրել հզորությանը

Դավանել ինչի՞ն

• Դավանել կրոնին (օր.՝ քրիստոնեությանը)
• Դավանել գաղափարախոսությանը
• Դավանել հավատքին
• Դավանել սկզբունքներին
• Դավանել աշխարհայացքին

1․ Դո՛ւրս գրիր անծանոթ բառերը և բացատրի՛ր։

1. Դերվիշ – մահմեդականների թափառաշրջիկ կրոնավոր, խև
2.  Բոլորեքյան – բոլորը, ամենքը, բոլորը միասին
3. Մաքուք – մաքոք

2․ Դո՛ւրս գրիր այն հատվածները, որտեղ երևում է ժողովրդի վերաբերմունքը դերվիշի արարքների նկատմամբ։

1. Դերվիշի խաբեության բացահայտումը.Ժողովուրդը տեսավ, որ դերվիշը խաբեբա է, սկսեց ծիծաղել ու ծաղրել նրան.
2. Ժողովրդի արձագանքը ջուլհակի հնարամտությանը.Բարավանը զարմացավ, թե ինչպես ջուլհակը կարողացավ խելացիությամբ հաղթել դերվիշին, և բոլորը գովաբանեցին նրան:
3. Դերվիշի հանդեպ զայրույթը.Երբ մարդիկ հասկացան, որ դերվիշը ուզում էր խաբել ու վնասել ջուլհակին, բոլորը զայրացան ու հալածեցին նրան:

Ծաղիկը շատ բույսերի ամենավառ և տեսանելի մասն է: Ծաղիկները կարող են լինել մանր կամ խոշոր, վառ գունավորված կամ կանաչ, հոտավետ կամ անհոտ, մենահատ կամ հավաքված ծաղկաբույլերում:
Ծաղիկների հիմնական գործառույթը օրգանիզմի բազմացման համար պտուղներ և սերմեր առաջացնելն է:
Ծաղիկը ցողունին միանում է ծաղկակոթի միջոցով: Ծաղկակոթի վերին լայնացած մասի վրա տեղակայված են բաժակաթերթիկները, պսակաթերթիկները, վարսանդը, առէջները:
Վարսանդը բույսի իգական սեռական օրգանն է, առէջը՝ արական սեռական օրգանը: Այն ծաղիկները, որոնք ունեն և՛ վարսանդ, և՛ առէջներ, կոչվում են երկսեռ ծաղիկներ:
Պտուղների ամենակարևոր գործառույթը սերմերի պահպանումն ու տարածումն է: Պտուղները լինում են հյութալի և չոր:
Լրացուցիչ՝ Ծաղկավոր բույսերի օրգանները

Հարցեր՝
1

1. Ինչի՞ց է առաջանում սերմը:
   Սերմը առաջանում է ծաղկի վարսանդի սերմնասկզբնակից (ձվաբջիջ)՝ առէջի ծաղկափոշու հետ բեղմնավորվելու արդյունքում։
2. Ի՞նչ մասերից է կազմված սերմը:
   Սերմը կազմված է՝
   • Սաղմից (ապագա բույսի փոքրիկ նախատիպ),
   • Սննդանյութերի պաշարից (ենթասաղմային հյուսվածք կամ էնդոսպերմ),
   • Սերմի պատյանից (պաշտպանական շերտ)։
3. Ինչի՞ց է առաջանում պտուղը:
   Պտուղը առաջանում է ծաղկի վարսանդի պատերից՝ բեղմնավորումից հետո։ Վարսանդը փոխակերպվում է պտղի, իսկ սերմնարանում գտնվող սերմերը՝ պտղի ներսում։
4. Ինչու՞ են վարսանդը և առէջները համարվում բույսի գլխավոր մասեր:
   Վարսանդը և առէջները բույսի սեռական օրգաններն են, որոնք պատասխանատու են բազմացման համար.
   • Առէջը արտադրում է ծաղկափոշի (արական գամետ),
   • Վարսանդը պարունակում է սերմնասկզբնակ (իգական գամետ)։
     Նրանց փոխազդեցության շնորհիվ տեղի է ունենում բեղմնավորում, որի արդյունքում ձևավորվում են սերմեր և պտուղներ։

Доллар США (USD) — не просто денежная единица одной страны, а ключевой игрок в мировой экономике. Символ $ узнаваем повсюду: от Уолл-стрит до рынков Африки. Но почему именно американский доллар стал главной резервной валютой?

История доллара началась в 1792 году, когда Конгресс США создал национальную валюту, привязанную к серебру и золоту. Однако настоящий расцвет доллара произошел после Бреттон-Вудской системы (1944 года), когда он стал мировой резервной валютой, обеспеченной золотом. Позже, в 1971 году, США отказались от золотого стандарта, но доллар сохранил лидерство благодаря доверию инвесторов и мощной экономике.

Сегодня 60% мировых резервов хранятся в долларах, а нефть и другие ключевые товары торгуются преимущественно в USD. Даже кризисы (как в 2008 году) лишь укрепляют его позиции, поскольку инвесторы видят в нем «тихую гавань».

Однако у доллара есть и уязвимости: растущий госдолг США, санкционная политика и попытки Китая продвинуть юань. Но пока экономика США остается крупнейшей в мире, доллар, вероятно, сохранит статус «мировых денег».

Таким образом, американский доллар — это не просто купюры, а символ финансовой мощи, глобальной торговли и экономического влияния США.

1. Ծաղկի կառուցվածքը

Ծաղիկը ծաղկավոր բույսերի գեներատիվ (սեռական) օրգան է, որը ապահովում է բազմացումը։ Այն բաղկացած է հետևյալ հիմնական մասերից.

• Ծաղկապատյան (պաշտպանական մաս).
  • Բաժակ – կազմված է կանաչ բաժակաթերթերից, որոնք պաշտպանում են ծաղկի բողբոջը։
  • Պսակ – կազմված է գունավոր պսակաթերթերից, որոնք գրավում են միջատներին՝ փոշոտումն ապահովելու համար։
• Սեռական օրգաններ.
  • Առէջ (արական օրգան) – բաղկացած է առէջաթելից և փոշեպարկից, որտեղ առաջանում է փոշին։
  • Վարսանդ (իգական օրգան) – բաղկացած է սերմնարանից, սռնակից և հատիկից։ Սերմնարանում գտնվում են սաղմնային բողբոջները (ձվաբջիջներ)։
• Ծաղկակոթոն և Ծաղկատերև – ամրացնում են ծաղիկը ցողունին։

Օրինակ՝ վարդի ծաղիկն ունի վառ պսակաթերթեր, իսկ ցորենի ծաղիկը՝ աննկատ, քանի որ փոշոտվում է քամու միջոցով։

---

2. Բույսի վեգետատիվ և գեներատիվ օրգանները

Օրգանների տեսակ	Օրգաններ	Գործառույթ
Վեգետատիվ	Արմատ, ցողուն, տերև	Ապահովում են սննդառություն, շնչառություն, աճ և վեգետատիվ բազմացում (օրինակ՝ արմատի կամ ցողունի միջոցով)։
Գեներատիվ	Ծաղիկ, պտուղ, սերմ	Ապահովում են սեռական բազմացումը (ծաղիկը փոշոտվում է, պտուղը պարունակում է սերմեր, որոնք տարածվում են)։

---

3. Արմատի գործառույթները

1. Ամրացում հողին – կանխում է բույսի ընկնելը քամուց կամ անձրևից։
2. Ջրի և հանքային աղերի կլանում – արմատի մազիկներով կլանում է հողից ջուր և սննդանյութեր (օրինակ՝ ազոտ, ֆոսֆոր)։
3. Սննդի պահեստավորում – որոշ բույսերի արմատներում (օրինակ՝ գազար, ճակնդեղ) կուտակվում են օրգանական նյութեր։
4. Վեգետատիվ բազմացում – հավելյալ արմատների միջոցով (օրինակ՝ կարտոֆիլի պալարներ)։